Op vrijdag 18 april 2025 brachten we met de track Duurzaam en Circulair Bouwen een bezoek aan boer Gert-Jan Petrie. De aanleiding van het bezoek was de kennissessie 'De kansen van biobased bouwen', georganiseerd door DHM & Jelmer. Hierin werd miscanthus genoemd als een kansrijk voorbeeld van biobased bouwmateriaal. Reden genoeg om met eigen ogen te zien waar dit gewas vandaan komt en hoe het wordt toegepast. Na dit bezoek hebben we deze blog geschreven om te laten zien hoe innovatieve ideeën kunnen ontstaan en welke kansen biobased bouwen biedt, zonder dat het doel is om miscanthus te promoten.

Gert-Jan teelt miscanthus, ook wel olifantsgras genoemd. Hij is één van de vier boeren achter de Miscanthusgroep: een coöperatie van vier bedrijven uit de Haarlemmermeerpolder die biobased bouwen in Nederland in beweging brengt (Miscanthusgroep Haarlemmermeer, z.d.). Wat ooit begon als een manier om ganzen van de startbaan van Schiphol te weren, groeide uit tot een inspirerend voorbeeld van circulair bouwmateriaal en systeemdenken.

Van ganzen in vliegtuigmotoren naar een duurzame oplossing

In 2009 kwamen zeven ganzen in de motoren van een vliegtuig terecht, vlak bij het land van Gert-Jan. Het incident had bijna een ramp veroorzaakt. De luchtvaart wees naar de boeren als oorzaak, maar Gert-Jan besloot het anders aan te pakken. Hij zocht een gewas waar ganzen niet op afkomen en stuitte op miscanthus: eiwitarm en hoog van structuur, en dus onaantrekkelijk voor ganzen. Daarnaast groeit het snel en heeft het geen kunstmest of bestrijdingsmiddelen nodig.

In 2010 plantte hij een hectare miscanthus naast de startbaan als proef. Er was toen nog geen markt voor het gewas en banken wilden geen financiering verstrekken aan de start-up zonder bestaande jaarcijfers. Toch zette hij door en richtte de coöperatie Miscanthusgroep op samen met drie andere bedrijven in de Haarlemmermeerpolder, actief in de akkerbouw, agrarisch loonwerk en groenvoorziening. Miscanthus hielp niet alleen bij het verminderen van ganzenoverlast, maar dempte ook geluid en legde CO₂ vast. Of, zoals Gert-Jan het verwoordde: "Met behoudt van een verdienmodel de luchtvaart helpen."

De doorbraak kwam in 2011, toen de toenmalige staatssecretaris de Miscanthusgroep vroeg om, naast de vergassingsmaatregelen, ook een positief alternatief voor de ganzenproblematiek te presenteren. Dit leidde tot het sluiten van een Green Deal tussen de overheid en de groep, waarin werd afgesproken dat de overheid dit duurzame initiatief actief zal ondersteunen (WUR, z.d.). Dankzij deze publieke–private samenwerking kreeg miscanthus landelijke aandacht als veelbelovend biobased bouwmateriaal en kon het aantonen hoe landbouw en duurzaamheid elkaar kunnen versterken zonder afhankelijkheid van subsidies.

Miscanthus: het gewas van de toekomst?

Miscanthus is een veelzijdig gewas met veel potentie. Het biedt niet alleen een oplossing voor ganzenoverlast, maar levert ook een waardevolle bijdrage aan klimaatdoelstellingen en duurzame landbouwpraktijken. Innovatie speelt daarbij een grote rol – maar zoals Gert-Jan het treffend verwoordde: “Je hoeft iets niet te bedenken, maar te herontdekken.” Soms ligt de oplossing al in het bestaande, en is het vooral een kwestie van anders kijken en slim toepassen.

Miscanthus heeft een CO₂-opname die vier keer hoger is dan die van een volwassen bos (Feenstra, 2020), wat het tot een veelbelovende oplossing maakt voor langdurige koolstofopslag. Dit gewas vereist geen bestrijdingsmiddelen en draagt bij aan het voorkomen van bodemuitputting, terwijl het tegelijkertijd de bodemstructuur verbetert. Bovendien biedt miscanthus interessante mogelijkheden voor geluidsreductie in de bouw, dankzij de geluidsabsorberende eigenschappen van de vezels. Hierdoor kan miscanthus niet alleen een rol spelen in klimaatmitigatie, maar ook in duurzame bouwpraktijken.

Tijdens ons bezoek deelde Gert-Jan een aantal concrete voorbeelden van toepassingen die inmiddels worden getest en gebruikt:

• Stalbedekking: Een stof arm alternatief voor stro, onder andere toegepast bij Artis en kinderboerderijen. Geschikt voor dieren met gevoelige luchtwegen.

• Festivalstrooisel: Verhoogt de begaanbaarheid van modderige terreinen zonder de bodem te beschadigen, in tegenstelling tot houtsnippers.

• Betonproductie: Miscanthusvezels maken beton lichter, duurzamer en geluidsdempend. De Green Silence Wall van Strukton is hier een sprekend voorbeeld van.

• Slakkenbestrijding: In de landbouw, bijvoorbeeld bij aardbeienteelt, worden de stengels gebruikt als natuurlijke barrière tegen slakken.

Innovatie begint op het erf

Gert-Jan werkt met partners aan het ontwikkelen van verschillende toepassingen van miscanthus. Wat de Miscanthusgroep onderscheidt, is hun focus op co-creatie: innovaties ontstaan pas écht wanneer verschillende partijen samen de mogelijkheden verkennen. Daarom spreekt Gert-Jan liever van "partners" dan van klanten. Die samenwerking begint vaak op zijn eigen erf, waar ideeën worden getest, aangepast en geoptimaliseerd. Pas daarna worden ze grootschaliger toegepast. Het is een dynamisch proces waarbij elke stap wordt beoordeeld op haalbaarheid, maatschappelijke waarde en aansluiting bij bestaande ketens.

Zo werkt de Miscanthusgroep onder andere samen met Strukton. Door hun praktijkgerichte aanpak is miscanthus niet langer alleen een landbouwgewas, maar een biobased grondstof met toepassingen in uiteenlopende sectoren. Ons bezoek aan Gert-Jan bood een inspirerend inkijkje in een toekomst waarin landbouw en bouw elkaar versterken.

Meer weten over miscanthus en biobased bouwen? Kijk op miscanthusgroep.nl of lees de whitepaper De kansen van biobased bouwen van de kennissessie DHM & Jelmer.

Bronnen:

Feenstra, J. (2020, maart). Gek met gras: Gert-Jan Petrie. veeteeltGRAS, 34–35. Wageningen University & Research. (Link)

WUR. (z.d.). Olifantsgras - Miscanthus. (Link)

Miscanthusgroep Haarlemmermeer. (z.d.). Welkom bij de Miscanthusgroep Haarlemmermeer. Geraadpleegd op 28 april 2025, van link.

LEES OOK:
Stedelijke transformatie: duurzaam
en leefbaar doen we met elkaar