Op dinsdagmiddag 18 november bracht de Track Duurzaam en Circulair Bouwen een bezoek aan burgerboerderij Oosterwold in Zeewolde. Op deze boerderij zijn verschillende duurzame en biologische voedselondernemers gevestigd. Eén daarvan is Oerwroeters, een bedrijf dat Tamworthvarkens inzet voor natuurlijk bodembeheer. Deze vorm van bodembeheer is duurzaam en circulair: de varkens kunnen midden in de natuur wroeten, precies zoals hun natuurlijke gedrag voorschrijft.

Tijdens het bezoek gaf oprichter Coen Landheer een rondleiding. Hij vertelde over zijn visie op biologisch dierenhouden en over het creëren van kansen voor duurzame en circulaire businessactiviteiten. Het concept van Oerwroeters laat zien hoe natuurlijk gedrag van dieren op een innovatieve manier kan worden ingezet binnen hedendaagse duurzaamheidsvraagstukken.

Coen Landheer en de Tamworth familie 

Ruim twee jaar geleden zette Coen Landheer de stap naar het ondernemerschap. Als voormalig verzorger van onder andere olifanten en neushoorns had hij ruime ervaring met grote dieren, maar het werken met Tamworthvarkens was voor hem nieuw terrein. Deze varkens zijn oranje van kleur, hebben een dikke vacht en staan bekend om hun kracht en hun sterke drang om te wroeten in de bodem.

De kudde, ook wel de rotte genoemd, bestaat uit één beer, Mick, drie zeugen en een groeiende groep biggen. Drie weken voor het bezoek heeft één van de zeugen tien biggen geworpen, wat het bezoek een extra bijzonder karakter gaf. De biggen blijven bij hun moeder totdat zij zelfstandig zijn en minder afhankelijk worden van moedermelk. Pas daarna worden zij ingezet voor bodembeheer.

Ook beer Mick werd tijdens het bezoek ontmoet. Met een gewicht van ongeveer 280 kilo is hij een indrukwekkende verschijning. Het bezoek viel samen met zijn lunch: uit een kruiwagen vol kolen, bieten en plantenwortels eet hij dagelijks tot wel tien kilo voedsel.

De natuur als stadsgebruiker  

In de vorige alinea gingen we in op gebruikers die we niet meenemen binnen stedelijke ontwikkeling. We hebben hiernaast ook te maken met zogenaamde “stille stakeholders”: stakeholders die zichzelf, in tegenstelling tot eerder besproken gebruikers, niet actief kunnen uitspreken. Denk hierbij aan toekomstige generaties, dieren, ecosystemen, biodiversiteit en het klimaat.3 Wanneer we spreken over gebruikers van de stad heeft men wellicht de neiging om de mens als uitgangspunt te nemen. Wat als wij deze stille stakeholders beschouwen als volwaardige gebruikers van de stad? Zou dat iets kunnen veranderen aan de manier waarop wij naar stedelijke transformatie kijken?   

Laten we beginnen bij de natuur. Er wordt vaker gesproken over het betrekken van de natuur als stakeholder, waarbij het van belang is om de natuur expliciet mee te nemen in de stakeholderanalyse.4 Wij zouden graag nóg een stap verder kijken, waarbij de natuur wordt beschouwd als volwaardige gebruiker van de stad. Noemenswaardig hierbij, is dat er door jonge generaties wordt benadrukt dat zij een heel andere blik op de wereld hebben dan eerdere generaties. Zij zien “de mens niet langer als heerser over de rest van de natuur of als een entiteit bovenaan de hiërarchische ladder van Aristoteles, maar als een integraal onderdeel van het ecosysteem.”3 Er vindt dus wel degelijk een verschuiving plaats in de manier van denken over de rol van de mens in het ecosysteem. We hebben het ook wel over een verschuiving van antropocentrisch naar ecocentrisch denken, waarbij het ecosysteem, in plaats van enkel de mens, centraal wordt gesteld.  

Terug naar de natuur

Het welzijn van de varkens staat bij Oerwroeters centraal. Coen hanteert de stelregel dat het gedrag van de dieren een spiegel is van hoe er met hen wordt omgegaan. Afwijkend gedrag is voor hem een signaal dat de leefomgeving te kunstmatig is geworden en dat er moet worden teruggeschakeld naar de natuur.

In tegenstelling tot de conventionele varkensindustrie, waar varkens vaak na zeven à acht maanden worden geslacht en het grootste deel van hun leven in stallen doorbrengen, leven de varkens van Oerwroeters in de buitenlucht. Hier doen zij wat varkens van nature het liefste doen: wroeten in de bodem. Coen heeft zijn bedrijfsvoering volledig rondom dit gedrag ingericht.

De varkens worden ingezet als natuurlijke hoveniers voor bodembeheer. Zij ploegen akkers om, verwijderen onkruid en bereiden terreinen voor op toekomstige bouw of inrichting. Hierbij zijn geen machines, pesticiden of chemische middelen nodig. Het resultaat is een gezonde, levende bodem. Deze werkwijze vormt een duidelijke win-winsituatie voor mens, dier en milieu!

Opschalen als beginnende onderneming

De inkomsten uit het verhuren van de varkens voor bodembeheer zijn momenteel nog niet voldoende om de onderneming volledig te dragen. Daarom combineert Oerwroeters twee inkomstenstromen: de inzet van de varkens voor bodembeheer en de verkoop van biologisch varkensvlees aan een restaurant en aan de boerderijwinkel in Zeewolde.

Aan deze vleesverkoop zit ook een sociale component. Doordat de varkens al op meerdere projecten zijn ingezet, kan Coen de prijs relatief laag houden. Hiermee wil hij biologisch vlees toegankelijk maken voor mensen met een lager inkomen.

Inmiddels zijn de Oerwroeters actief op verschillende locaties in Nederland en werken zij voor uiteenlopende opdrachtgevers. Een van de grotere opdrachtgevers is Rijkswaterstaat. Waar Coen in het begin zelf actief organisaties benaderde om zijn idee toe te lichten, melden opdrachtgevers zich nu steeds vaker vanzelf. Dit markeert een nieuwe fase in de groei van het bedrijf.

Conclusie

Oerwroeters laat zien hoe een eeuwenoud principe vernieuwend kan zijn. Lange tijd werkten mensen samen met dieren om het land te beheren, totdat machines en industriële processen deze rol overnamen. Deze omslag heeft grote gevolgen gehad voor bodemleven, milieu en dierenwelzijn.

De terugkeer naar een natuurgedreven aanpak vraagt om pioniers die bestaande systemen durven uit te dagen. Oerwroeters is daar een treffend voorbeeld van. Het bedrijf laat zien dat waarde niet ontstaat door de natuur te verdringen, maar juist door ermee samen te werken. Steeds meer opdrachtgevers erkennen dat het huidige systeem niet houdbaar is en durven bewust te kiezen voor alternatieven. Daarmee toont Oerwroeters aan dat duurzame oplossingen soms dichterbij liggen dan gedacht, mits we bereid zijn met een andere blik naar de natuur te kijken.

LEES OOK:
De gebruiker centraal in de stad van morgen.
Wie is “de gebruiker”?