Kaderrichtlijn Water: Een duik in het Nederlandse watersysteem
Je leest er ongetwijfeld steeds vaker over: de waterkwaliteit in Nederland. In 2027 moet Nederland voldoen aan Europese eisen op het gebied van waterkwaliteit- en kwantiteit, oftewel de Kaderrichtlijn Water (KRW). Het is onwaarschijnlijk dat Nederland deze eisen gaat halen. Dit levert een watercrisis op die in ernst mogelijk gelijk staat aan de stikstofcrisis. We zien nu al dat de Mobilisation for the Environment (MOB) de eerste juridische stappen rondom de KRW heeft gezet, waarmee bouwplannen die niet aan de KRW voldoen worden aangevochten (zoals hier). Daarnaast stelt Witteveen+Bos in een rapport in opdracht van Koninklijke Bouwend Nederland dat het niet halen van de KRW-doelen kan leiden tot het stilvallen van water-gerelateerde vergunningverlening voor de bouw- en infrasector (zie hier de publicatie). Met alle gevolgen van dien. Wat kunnen we doen om het tij te keren, en wat is jouw aandeel hierin?
De KRW heeft betrekking op alle oppervlakte- en grondwateren, zoals de Vinkeveense plassen in Vinkeveen waar Jelmer jarenlang gehuisvest is geweest.
Wat is de KRW?
Een gezond watersysteem is voor ons allemaal van cruciaal belang. Voor onze eigen gezondheid, voor de gezondheid van ecosystemen, voor het beschermen van ons drinkwater en voor het in stand houden van onze economie (bedrijven, industrie en landbouw).
Om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van Europese wateren goed is, heeft de EU in 2000 de KRW opgesteld. Het grond- en oppervlaktewater in Nederland moet in 2027, na jaren van uitstel, van een goede chemische- en ecologische kwaliteit en kwantiteit zijn. Alle EU-landen wordt gevraagd aan de KRW te voldoen door een integrale aanpak, in de vorm van stroomgebiedbeheerplannen, op te stellen en te hanteren. De beheerplannen geven een overzicht van de toestand, de problemen, de doelen en de maatregelen die in een periode van 6 jaar worden uitgevoerd om de waterkwaliteit van inliggende waterlichamen te verbeteren. Maatregelen die, in theorie, bijdragen aan de kwaliteit van het watersysteem.
Na de komst van de Europese KRW in 2000 heeft Nederland vooruitgang geboekt in met name de biologische waterkwaliteit en kennisontwikkeling. Ook zijn er veel inspanningen verricht voor het beter monitoren van ons watersysteem. Toch blijkt de opgedane kennis niet voldoende om de KRW-doelen te halen (lees hier een uitgebreide analyse over het KRW-doelbereik). De geplande maatregelen van waterbeheerders en andere partijen leiden in 2027 weliswaar tot een verbetering van de waterkwaliteit, maar niet tot de realisatie van alle doelen. Zo kampen we nog met te hoge nutriënten belastingen, hoge concentraties bestrijdingsmiddelen, en hoge mate van chemische stoffen in ons water. De oorzaak hiervan ligt met name in de wereld van landbouw en industrie.
Waarom is het zo lastig om te voldoen aan de KRW?
Verantwoordelijkheden en maatregelen volledig bij waterbeheerders
Na de intreding van de KRW is er veel kennis opgedaan over de werking van een gezond watersysteem en de benodigde maatregelen om knelpunten hierin aan te pakken. Toch blijkt het in de praktijk moeilijk om deze verbeteringen te verwezenlijken. Momenteel ligt de verantwoordelijkheid voor waterkwaliteit en de te nemen maatregelen alleen bij de waterbeheerders. Echter, de uitdagingen voor het realiseren van gezonde watersystemen zijn zo complex dat dit een multidisciplinaire aanpak vereist. Sectoren die veel invloed hebben op de waterkwaliteit, zoals landbouw en industrie, hebben nu nog veelal een vrijblijvende rol in het behalen van de KRW-doelen. Je kunt je afvragen of het niet effectiever is om juist in deze sectoren maatregelen op te leggen.
Actualiseren van vergunningen
Op dit moment worden diverse water vergunningen onder de loep genomen omdat ze niet aan de KRW-eisen zouden voldoen. Bijvoorbeeld rondom de Waddenzee, waar de MOB eist dat de waterschappen en Rijkswaterstaat de watervergunningen herzien (lees hier meer). Waterbeheerders zijn bezig met een grote inhaalslag om bestaande (water)vergunningen te actualiseren, maar het is de vraag of dit voor 2027 gaat lukken. De nieuwe Omgevingswet brengt een nieuwe, strengere vorm met zich mee voor het toetsen aan de eisen van de KRW. Watervergunningen die nu worden vrijgegeven zouden daarmee moeten voldoen aan de KRW. De komende tijd zullen we ondervinden of dit daadwerkelijk het geval is.
Politiek
De afgelopen decennia heeft Nederland al meerdere keren uitstel en uitzonderingen aangevraagd (en gekregen) bij de EU. De relatie tussen Nederland en de EU staat daardoor op spanning. Toch heeft de Tweede Kamer recent twee moties aangenomen, waarmee Nederland probeert onder de doelen van de KRW uit te komen (lees hier meer). De Nederlandse politiek lijkt de urgentie en het belang van het KRW nog altijd niet te omarmen, waarmee de sectoren die écht impact kunnen maken op de waterkwaliteit niet voldoende aangespoord worden tot actie over te gaan. Daarnaast vragen wij ons af: is dit echt het signaal dat we als land willen afgeven aan Brussel vlak voor het verstrijken van de deadline van 2027, terwijl de KRW-doelstellingen al sinds 2000 bekend zijn? Nog naast het feit dat Nederland zelf de initiator is geweest van het ontstaan van de KRW? Doet dit recht aan al het harde werk dat al is verricht de afgelopen decennia door onze waterbeheerders? Moeten we in plaats van de KRW aanvechten niet onze tijd en energie stoppen in de vraag hoe we de doelen wél gaan halen?
Welke belangrijke oplossingen zien wij momenteel?
Wij zijn van mening dat het halen van de KRW niet alleen de verantwoordelijkheid van de waterbeheerders zou moeten zijn, maar van eenieder die impact heeft op de waterkwaliteit en grondwaterkwantiteit: bewoners, industrie, landbouw en alle andere gebruikers binnen de ruimtelijke ordening. Waterbeheerders kunnen aan de achterkant veel maatregelen treffen, maar voorkomen is beter dan genezen, dus moeten we meer inzetten op het voorkomen van verontreinigingen.
Het halen van de KRW-doelen en daarmee en gezond watersysteem vraagt om een gezamenlijke aanpak waarbij bewustwording over dit onderwerp door alle stakeholders en alle soorten organisaties (zowel overheid als de markt) essentieel is. Dit is in lijn met de belangrijkste conclusie van de STOWA (het kenniscentrum van waterschappen en provincies) voor het kunnen halen van de KRW-doelen: de samenwerking met andere beleidsterreinen en sectoren zoals de langbouw, industrie en de ruimtelijke ordening versterken (zie ook: Anticiperen top de KRW na 2027: voorstudie | STOWA). Echter, voor veel belanghebbenden buiten de waterbeheer sector, is het niet duidelijk wat de KRW precies is, aan welke eisen voldaan moet worden, welke maatregelen getroffen moeten worden, of waar men moet beginnen om de waterkwaliteit te verbeteren.
Het is dus van belang om gezamenlijk op te trekken om bewustwording te vergroten. Het creëren van bewustzijn bij alle belanghebbenden zien wij als een belangrijke eerste stap richting het behalen van de KRW-doelen.
Denk met ons mee!
Jelmer wil dit bewustzijn verder vergroten, betrokken partijen aan elkaar verbinden en hen helpen kennis en ervaringen te delen. Wij nodigen jou uit om na te gaan waarom een goede waterkwaliteit voor jou van belang is. Wat is er in jouw ogen en vanuit jouw situatie nodig om wél grote vooruitgang te boeken? Denk met ons mee en laat in de reacties achter hoe we samen toe kunnen werken naar een Nederland vol schoon water!
Victorine Dumoulin: victorinedumoulin@jelmer.nl | Elna Minderman: elnaminderman@jelmer.nl | Niels Maltha: nielsmaltha@jelmer.nl